Θέμα Συνεδρίου

1. Θέμα του συνεδρίου – rationale, τίτλος & θεματικοί άξονες

Η σύγχρονη πραγματικότητα διαμορφώνεται από ραγδαίες εξελίξεις και σύνθετες προκλήσεις που επηρεάζουν την καθημερινότητα, την εκπαίδευση και την ίδια την έννοια της γνώσης. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, οι κοινωνικές ανισότητες, οι δημογραφικές μεταβολές, η διάχυση της πληροφορίας και η αβεβαιότητα που προκαλείται από τις παγκόσμιες κρίσεις, αναδεικνύουν την ανάγκη για διδακτικές πρακτικές που δεν περιορίζονται στη μετάδοση γνώσεων, αλλά προάγουν την ικανότητα κριτικής ανάλυσης και δράσης.

Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον μαθηματικό γραμματισμό, ο οποίος συνδέεται με την έννοια της κριτικής σκέψης. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD, 2018), ο μαθηματικός γραμματισμός συνίσταται στην δεξιότητα των ατόμων να αιτιολογούν με μαθηματικό τρόπο, να διατυπώνουν, να χρησιμοποιούν και να ερμηνεύουν τα μαθηματικά στο πλαίσιο της επίλυσης προβλημάτων του πραγματικού κόσμου. Μέσω αυτής της δεξιότητας, τα άτομα διαμορφώνουν τεκμηριωμένες κρίσεις και αποφάσεις και αποκτούν επίγνωση του ρόλου των μαθηματικών στη σύγχρονη κοινωνική και επαγγελματική πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Μία τέτοια προσέγγιση γραμματισμού μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την αποκλειστική εστίαση στο περιεχόμενο των μαθηματικών προς την καλλιέργεια της μαθηματικής σκέψης, εστιάζοντας —μεταξύ άλλων—σε “συνήθειες του νου” (Cuoco et al., 1996, Oesterle et al., 2016) και σε “συνήθειες επικοινωνίας” (Sfard, 2014), που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα σκέφτονται και επικοινωνούν μαθηματικά.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, οι διαδικασίες του σχεδιασμού, της υλοποίησης και του αναστοχασμού της διδασκαλίας των μαθηματικών καθίστανται κρίσιμες. Η μαθηματική γνώση δεν είναι ουδέτερη∙ συνδέεται με συγκεκριμένους τρόπους σκέψης, λήψης αποφάσεων και ερμηνείας της πραγματικότητας, που επηρεάζουν τις στάσεις και τις πρακτικές των πολιτών απέναντι στον κόσμο. Η κριτική σκέψη, ως απαραίτητη δεξιότητα για την κατανόηση και την αντιμετώπιση των πολυδιάστατων ζητημάτων του 21ου αιώνα, αποτελεί ζωτικό στοιχείο της διδασκαλίας των μαθηματικών, και αναδεικνύεται σε βασικό ζητούμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σύνολό της. 

Υπό το πρίσμα αυτό, το θέμα του 11ου Πανελλήνιου Συνεδρίου των Ερευνητών της Διδακτικής των Μαθηματικών είναι:

Ανάπτυξη της διδασκαλίας των μαθηματικών και κριτική σκέψη

Το συνέδριο προσκαλεί ερευνητικές και διδακτικές συνεισφορές που εξετάζουν τη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών, καθώς και την ανάπτυξή τους σε διαφορετικά εκπαιδευτικά και κοινωνικά πλαίσια. H έννοια της «ανάπτυξης της διδασκαλίας» (teaching development) είναι κεντρική. Αφορά στη διδακτική πράξη ως σχεδιασμό, υλοποίηση και αναστοχασμό της διδασκαλίας σε βάθος χρόνου, που μπορεί να επιφέρει αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας, στις στάσεις, στις πρακτικές της ή του εκπαιδευτικού, κ.α. Επίσης, το συνέδριο προσκαλεί εργασίες που μελετούν το ρόλο της κριτικής σκέψης στην κατανόηση των μαθηματικών, στη διδασκαλία τους και στη διαμόρφωση μαθηματικής ταυτότητας. Η χρήση του όρου «και» αντί του «για» στο θέμα του συνεδρίου επιδιώκει τη διεύρυνση του
επιστημονικού διαλόγου γύρω από τη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών, καλώντας σε ποικίλες θεωρητικές και εμπειρικές συνεισφορές που φωτίζουν διαφορετικές όψεις της διδακτικής πράξης, ανεξαρτήτως του βαθμού σύνδεσής τους με την έννοια της κριτικής σκέψης.

Η έννοια της κριτικής σκέψης, ωστόσο, ενισχύει τη σημασία της μαθηματικής εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα, αναδεικνύοντας τη μαθησιακή της διάσταση και συμβάλλοντας στον επαναπροσδιορισμό των μαθηματικών ως σχολικής γνώσης σε έναν κόσμο που απαιτεί κριτική στάση. Το θέμα του συνεδρίου επιδιώκει να συμβάλει στην κατανόηση της έννοιας της κριτικής σκέψης στα μαθηματικά, να αναδείξει τη σημασία της και να διερευνήσει πώς αποτυπώνεται σε στόχους, περιεχόμενο και πρακτικές. Παράλληλα, προσφέρει τη δυνατότητα εξέτασης του τρόπου με τον οποίο η διδασκαλία των μαθηματικών αναπτύσσεται στη σχολική τάξη. Εστιάζει σε διδακτικές παρεμβάσεις και ερευνητικές προσεγγίσεις που ενδεχομένως προωθούν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσω της μαθηματικής δραστηριότητας.

Τις ανάγκες αυτές έρχονται να υποστηρίξουν προσεγγίσεις όπως η διερευνητική μάθηση και η μοντελοποίηση, που αποκτούν κεντρικό ρόλο σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, όπως καταγράφεται και στα νέα προγράμματα σπουδών στην Ελλάδα. Στον πυρήνα τους βρίσκονται ‘μεγάλες ιδέες’ των μαθηματικών, όπως η μαθηματική δομή, η απόδειξη, η γενίκευση, η μεταβολή, η ισοδυναμία, οι μετασχηματισμοί και η προσέγγιση-σύγκλιση. Η εστίαση σε τέτοιου είδους μεγάλες ιδέες δεν αποτελεί μόνο έναν τρόπο ενίσχυσης της εννοιολογικής κατανόησης, αλλά και ένα πεδίο μέσα από το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί η κριτική σκέψη. Η ανάδειξη αυτών των ιδεών σε συνδυασμό με συμμετοχικές και αναστοχαστικές μαθησιακές διαδικασίες συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός πλαισίου όπου τα
μαθηματικά δεν προσεγγίζονται αποκλειστικά ως αποπλαισιωμένη γνώση, αλλά ως μέσο διερεύνησης, επιχειρηματολογίας και ερμηνείας σύνθετων φαινομένων. Σε αυτήν την κατεύθυνση, το συνέδριο προσκαλεί συνεισφορές που διερευνούν ή αξιοποιούν αυτές τις προσεγγίσεις, συμβάλλοντας στο διάλογο για την ανάπτυξη της διδασκαλίας των μαθηματικών και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης μέσα από αυτήν.

Η θεματική του συνεδρίου συνεχίζει και επεκτείνει τον προβληματισμό των πρόσφατων συνεδρίων της ΕΝΕΔΙΜ που επικεντρώνονται στις κοινωνικές και διδακτικές προκλήσεις της εποχής μας, προσκαλώντας συμβολές που ανιχνεύουν την πολυπλοκότητα της σχέσης μεταξύ μαθηματικής εκπαίδευσης, διδασκαλίας και κοινωνικού πλαισίου.

Θεματικοί άξονες του συνεδρίου

Άξονας 1: Κοινωνικο-πολιτισμικές, ιστορικές, θεσμικές και πολιτικές παράμετροι της διδασκαλίας και της μάθησης των μαθηματικών

Στον άξονα αυτόν εντάσσονται μελέτες που διερευνούν τους τρόπους με τους οποίους κοινωνικές, πολιτισμικές, ιστορικές, θεσμικές και πολιτικές πτυχές συμβάλλουν στη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών. Εξετάζονται ζητήματα που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας, τις μεταβάσεις από μια εκπαιδευτική βαθμίδα σε άλλη, την ισότητα ευκαιριών, τη συμπερίληψη, τις έμφυλες ή ταξικές διαστάσεις της ανάπτυξης της διδασκαλίας κ.λπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν μελέτες που εξετάζουν πως υποστηρίζεται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσα από τη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών.

Ο άξονας αυτός εστιάζει στη γνωστική διάσταση της μαθηματικής σκέψης, κατανόησης και συλλογισμού που αναπτύσσονται κατά τη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών. Περιλαμβάνει έρευνες που αφορούν στο ρόλο των αναπαραστάσεων, των εννοιολογικών αλλαγών, της μνήμης, της οπτικοποίησης, της επίλυσης προβλήματος κ.λπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν μελέτες που συνδέουν γνωστικές διαδικασίες με τον σχεδιασμό διδακτικών παρεμβάσεων ή που αναδεικνύουν πως οι γνωστικές θεωρίες υποστηρίζουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσα από τα μαθηματικά.

Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης αποτελεί κεντρική επιδίωξη της εκπαίδευσης του 21ου αιώνα. Ο άξονας αυτός φιλοξενεί μελέτες που εξετάζουν τη συμβολή των μαθηματικών στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και του αναστοχασμού. Περιλαμβάνει θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις που διερευνούν πως οι μαθητές αναπτύσσουν την ικανότητα να αξιολογούν επιχειρήματα, να αιτιολογούν αποφάσεις, να αναγνωρίζουν υποθέσεις, να συνδέουν μαθηματικές ιδέες με κοινωνικά και επιστημονικά ζητήματα κ.λπ. Ο άξονας περιλαμβάνει επίσης προσεγγίσεις που συνδέουν την κριτική σκέψη με την ενεργό συμμετοχή στη σχολική τάξη.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της μαθηματικής εκπαίδευσης, μετασχηματίζοντας τον τρόπο που μαθητές, μαθήτριες και εκπαιδευτικοί νοηματοδοτούν και αναπαριστούν τα μαθηματικά. Στον άξονα αυτόν εντάσσονται μελέτες που διερευνούν τις επιδράσεις των ψηφιακών εργαλείων, των δυναμικών μικρόκοσμων, των περιβαλλόντων προγραμματισμού, της τεχνητής νοημοσύνης και των συστημάτων υποστήριξης μάθησης στη διδακτική πράξη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προσεγγίσεις που εξετάζουν τον ρόλο των ψηφιακών τεχνολογιών στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, στην ενίσχυση της μαθηματικής επικοινωνίας και στη δημιουργία νέων μορφών μάθησης.

Η μαθηματική γνώση για τη διδασκαλία αποτελεί θεμέλιο της διδακτικής πράξης. Ο άξονας αυτός περιλαμβάνει έρευνες που εστιάζουν στη φύση, τη λειτουργία και την ανάπτυξη της γνώσης που απαιτείται για τη διδασκαλία, στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων ειδών γνώσης όπως η γνώση περιεχομένου και η παιδαγωγική γνώση, καθώς και στους τρόπους για την ανάπτυξη της στο πλαίσιο της αρχικής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής εξέλιξης των εκπαιδευτικών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις διαδικασίες επαγγελματικής μάθησης και κριτικής διερεύνησης, στην καλλιέργεια κοινοτήτων πρακτικής και σε μελέτες που αναδεικνύουν πως οι γνωστικές ή κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες υποστηρίζουν την ανάπτυξη της μαθηματικής γνώσης για τη διδασκαλία.

Στον άξονα αυτόν εντάσσονται μελέτες που διερευνούν τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και τον αναστοχασμό πάνω σε διδακτικές πρακτικές ή εκπαιδευτικό υλικό στα μαθηματικά. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται θέματα όπως τα πολιτισμικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της διδασκαλίας, οι μαθηματικές πρακτικές σε τυπικά ή μη τυπικά πλαίσια, η διερευνητική μάθηση, η μοντελοποίηση, η ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων που ενισχύουν την κατανόηση και την κριτική σκέψη των μαθητών και των μαθητριών κ.λπ. Επιπλέον, περιλαμβάνονται μελέτες που αξιολογούν την αποτελεσματικότητα διδακτικών παρεμβάσεων ή υλικού μέσα από ποιοτικές ή ποσοτικές μεθόδους.